Remarks at the U.S Embassy meeting on the Association

Honorable participants,

My perspective on this issue comes from the part of civil society that works on promoting democratic rights and regional peace and cooperation, and which wants to see Kosovo’s Euro-Atlantic perspective unlocked.

Let me begin by saying that any discussion on the Association needs to start from a common understanding of two truths:

1. First, the Association is an international and domestic legal obligation that Kosovo has taken up and should start establishing. Yet it’s also important to note that this is a legal obligation undertaken under certain political assumptions and guarantees by Kosovo’s partners – namely, that Kosovo would have its international position unlocked. These two obligations (one Kosovo’s, the other of its allies) are mutually binding, can’t be separated and should unlock one another.

2. Secondly, whatever Kosovo has signed so far does not oblige it to do anything against its Constitution – as outlined in the 2015 agreement and as already established by the verdict of the Constitutional Court. 

If there is a mutual understanding between Kosovo and its partners on these two truths – and this seems to be the case - then certainly Kosovo should have no fear to initiate the process of establishing the Association and to dispel some of the political myths surrounding it.

The Association should be acceptable if it meets four basic principles.

1. The first principle is that this cannot be a new layer of executive power, only a facilitator and supporter of existing municipal and central functions. Services that currently operate informally like health and education would need to be integrated into existing municipal and central frameworks. Other services like social benefits and pensions, Serbia would be free to issue to its citizens on its own considering double-citizenship. The Association could have leeway to implement its own activities on soft sectors like culture and humanitarian work, but it should have no powers whatsoever on hard sectors like security. 

2. The second principle is that the Association should mirror the multiethnic and unitary premises of the state at the central level. The Association’s statute should apply the same rules that exist at the central level in the constitution for non-majority communities. For example, the Association’s structures (including decision-making bodies) should have guaranteed representation for non-majority communities from these municipalities, as well as require in decision-making on matters of vital interest the double-majority (2/3) of the non-majority communities living in these municipalities.

3. The third principle is that the Association should not be territorially concentrated in the north but should be Kosovo-wide. This would create an essential balance between local rule and the unitary nature of the state, while also serving primarily the interests of all Kosovo Serbs and not Belgrade.  

4. The fourth principle is that the Association’s sustainability depends on a spirit of good neighbourly relations. Therefore, the same degree of municipal cooperation and facilitation of services should be allowed between Kosovo and the Albanian community in the Presheva Valley. This is especially relevant in sectors like education, culture and economy.

If these principles are not met – namely, if the Association is foreseen to be a new layer of government as some from the Serbian List suggest; if it does not reflect the same multiethnic principles of the Constitution; if it is territorially centered in the north; and if there is no degree of mutual respect for minority rights in the region, then a challenge emerges that creates the need for a fifth principle.

There is a narrative in Kosovo that the Association would become a Republika Srpska. What risks producing a Republika Srpska are not the Association’s powers as such but their combination with the Ahtisaari Plan. The latter provided Kosovo Serbs with both central level veto rights over the majority and a high degree of municipal decentralization. Adding a new layer of government would mean that the Serbian minority would both live fully independently while also having veto power over the majority. This is not just a racist state design, it would also produce a dysfunctional state, make ethnic relations even more toxic and disrupt regional peace even further. 

Any potential demand directed towards Kosovo to exceed the Constitution and the principles outlined here would mean an admission by the international community that the Ahtisaarian model of resolving the issue of minority rights has failed. 

Which brings me to the fifth principle: If Kosovo Serbs demand a model of ethnic segregation and self-government, then it would be also within Kosovo’s right to also demand changes to the central level rights of non-majority communities – namely, the removal of veto powers, guaranteed representation in central institutions, as well as the multiethnic nature of state identity (symbols, bilingualism, etc). This would effectively be a new way of dealing with minority rights and a new model of a state, with all the other implications it would bring. Hence, perhaps best avoided.

 

 

Is the European model for the Western Balkans destined to fail?

-->

(Keynote speech given at Skopje Youth Summit 2019)

Good evening everyone.

Allow me to begin by making two important disclaimers.

First – it is not a pleasure to give this speech and to be on this side of the argument. I am an optimist by nature and a liberal by convictions. But I am also a realist who can’t live in denial.

Secondly – I am on the other side of the argument with my friend Adi Cerimagic, not because we disagree on values and goals – such as open and democratic Balkan societies - but because we read the problem differently and propose different solutions.

I would like to reframe our dilemma by asking a fundamental question: what does the European model even mean today?  

If you had asked me a few years ago what Europe meant, the first words that would come to mind would be a set of values – like democracy, human rights, diversity and solidarity.

Being pro-European used to be very instinctive. The EU was the natural ally of democracy activists. The European flag was a source of inspiration, waived in protests from Kyiv to Skopje.

Many of us in the Balkans relied on the prospect of EU membership and the conditions that come with it. It was an anchor that would help strengthen our democracies and secure peace, by making our borders irrelevant.

But over the past few years my view of the EU has changed.  

Now, I have had people tell me I’ve gone crazy. Maybe it’s true!  

But is it really crazy to say that Europe no longer means what we thought it did?

Is it crazy to say that Europe is becoming a simple geographical term, blind to values – a fortress of exclusion, that has given xenophobia and nativism the keys to its politics?

Consider how the EU continues to leave 1.8 million Kosovars as the only people in Europe without basic visa liberalization, despite the country meeting tough conditions. Think about how it refuses to even start accession talks with Albania and North Macedonia, despite painful reforms.

Is it crazy to say that with every passing day the EU is becoming a weaker normative force standing up for progressive values, both within the EU and outside of it?

Consider the latest practical joke the EU has pulled on our region. The new EU Commissioner responsible for enlargement – the person who will monitor our democratic reforms – has been chosen by Hungary’s Victor Orban. Is Orban’s authoritarianism the European model we are discussing here today?  

Is it crazy to suggest that the EU, because of its decision-making architecture, is so paralyzed by divisions, that it is unable to solve its problems, including its strategy on the Western Balkans? That instead of cooperation we will continue to see more unilateral steps and rivalries between EU states?

Consider how individual western European countries are now rushing to appease Putin and thus betraying Eastern Europe.

First Germany backstabbed Ukraine by approving Russia’s “North Stream” pipeline and by allowing Russia to return to the Parliamentary Assembly of the Council of Europe. Now French President Macron is talking about Putin not as a threat but as a security partner in his vision of a redesigned Europe.

There has been a lot of moral grandstanding these past years about how Europe is different from the “America first” doctrine of Donald Trump. But what we have seen in reality is “France first” and “Germany first” – just with better manners.

Knowing what we know from the history of politics and the state of the world, is it really crazy to believe that this is not just a temporary phenomenon, but a tectonic global shift that weakens multilateral projects like the EU?

Far right parties in Europe are not necessarily winning elections, but they have scared traditional parties so much that they are effectively dictating policy. Looking at things from the Western Balkans, one can’t really distinguish nowadays between Emanuel Macron and Marie Le Pen.

The problem is structural and it is here to stay. The European perspective of the Balkans is destined to fail for the foreseeable future not because of us, but because Europe as we knew it is failing and the Western Balkans is one of the side effects.

Our fault is that we keep pretending that none of this is happening. Most importantly, we continue to see the EU as an end, and not as a means. We should have learned even earlier from the experience of new EU members like Hungary and Croatia that problems don’t disappear once you are a member.

Perhaps we could turn this into an opportunity to focus our attention on things that are within our control.

Few key things come to mind.

First, the security situation. These are dangerous times. “America first” and “France first” will reverberate to “Serbia first”, “Albania first”, “Macedonia first”, etc. This will raise the prospect of ethnic tensions. We need to prioritize the resolution of disputes between our countries in such a way that we don’t go back to conflicts.

Secondly, we need to at minimum seek access to the EU market and to integrate our small economies. Too many people are already leaving and we can’t afford to waste more time with such low levels of social and economic development.

Third, we should stop treating democratic standards of governance as a distant technical process of meeting some EU criteria. We should end the charade. Our governments need to build trust in democracy by showing that it can actually deliver to citizens, not by satisfied or even deceiving bureaucrats in Brussels.

The job of activists like us is to work to expand the grassroots constituencies of people who care about democratic values. This is the only way how we can fight authoritarianism, not empty complaints to Brussels. On human rights, we still do have external instruments like the Council of Europe and the European Court of Human Rights that we can rely on.

Ultimately, it’s the values that matter in the political model. We can ask the EU to help us from the outside. If the EU ever comes back to its senses, we should definitely consider joining it. But an EU that does not want us is not an EU that is worth pursuing.  

Déjà vu në rrugët e Prishtinës

Si e sollëm punën deri te dhuna e djeshme, më masivja që rrugët e Prishtinës e kanë përjetuar ndoshta që nga marsi i vitit 2004?

Arsyet kryesore janë të thjeshta.

Në këto pak kilometra katrorë është akumuluar shumë frustrim. Sidomos me gjendjen ekonomike dhe me mungesën e ndjeshmërisë së elitës politike ndaj këtij fakti.

Ajo që ndodhi është edhe pjesë e një trendi ndërkombëtar: kriza ekonomike ka bërë që shpërthime të pakënaqësisë kundër elitave politike dhe rendit liberal të ketë në gjithë jugun e Evropës – që nga Spanja e deri në Greqi, ku ditë më parë, e pamë edhe ardhjen e një partie të së majtës radikale në pushtet.

Së dyti,është tejet frustrues fakti se shtatë vjet pas shpalljes së pavarësisë akoma nuk i kemi përmbyllur punët me këtë Serbi të ngecur në kohë, përkundër premtimeve të procesit të Brukselit.

Qëlloi që në të njëjtën javë, dhe atë mu në muajin depresiv të janarit, të dyja këtyre plagëve t’u frynte e njëjta adresë – Lista Srpska – me qëndrimet e saja fyese për krimet e luftës dhe për thesarin tonë ekonomik, “Trepçën”.

Kaq u desh për t’u ndezur fitili. Qëndrimet e Listës Srpska ishin copëzat e flakës që nxorën në sipërfaqe flluskat nga brendësia e ujit që prej kohësh po vlonte.

Shto këtu edhe urinë e përhershme të disa rretheve ksenofobe për dhunë, apo edhe interesin e mundshëm të disa shërbimeve sekrete për trazira, dhe ajo që ndodhi nuk kishte se si të mos ndodhte.

Por edhe pse shumë shpirtrave romantikë ngjarja e djeshme iu duk si hapje e një kapitulli të ri, si çlirim i shumëpritur shpirtëror, si fillim i diçkaje të madhe, në fakt gjithçka ngjan më shumë si një déjà vu –si një sillje e jona nëpër rreth.

Në këtë moment kemi qenë tashmë shumë herë. Ndodh diçka që i vlon gjakrat e shumicës, të gjithë jemi dakord se disi duhet reaguar, por në fund pas eskalimit të situatës gjithmonë përfundojmë në pikën ku diskutojmë nëse institucionet tona përfaqësuese janë legjitime. Dhe këtu pastaj përfundon muhabeti.

Arsyeja përse ky cikël përsëritet gjithmonë me këtë skenar mbetet Lëvizja “Vetëvendosje”, zelli revolucionar i së cilës si zakonisht e instrumentalizon mllefin qytetar për të nxitur përmbysje të pushtetit, gjë që më pas shkakton kundërreagim.

Duhet të jemi të sinqertë dhe ta themi pa marre: dje të dyja palët, edhe organizatorët e protestës, edhe pushteti përmes forcave të policisë, e deshën dhe e gjetën dhunën. Polarizimi i shoqërisë në kampe u konvenon politikisht të dyjave.

Strategjia afatgjate politike e “Vetëvendosjes” prej kohësh ka qenë që hap pas hapi – protestë pas proteste, kauzë pas kauze – të pozicionohet si adresa kryesore dhe e vetme e opozitarizmit, me mundësinë që dikur të vijë në pushtet, përmes votës apo edhe përmes rrugës.

Statusin e adresës kryesore opozitare ajo tashmë duket se e ka arritur për shkak të kapitalit moral të ndërtuar ndër vite, por edhe për shkak se me kombinimin PDK-LDK në pushtet dhe me partitë e tjera të konsumuara, terreni tani është krejtësisht i pakontestuar.

Të jemi të qartë: është absolutisht legjitime që ta ndjekësh një agjendë politike në të cilën beson, sidomos kur ajo ndërtohet mbi parime humaniste (edhe pse edhe në këtë pikë disa segmente të VV-së shpesh rrëshqasin në ksenofobi).

Për më tepër, nuk besoj të ketë njeri të sinqertë në këtë vend i cili do të mund t’i kontestonte disa vlera dhe merita të VV-së për interesin e përgjithshëm publik.

Bëhet fjalë për të vetmen organizatë që prodhon debat dhe aktivizëm të sojit që është në gjendje të na shkundë nga letargjia. Ndër të rrallat që në këtë periudhë atomizimi të skajshëm shoqëror na përkujton për disa vlera elementare të bashkësisë.

Personalisht vlerën më të madhe të VV-së e shoh në një dimension brutal dhe cinik real-politik.

Qysh prej themelimit të saj, ajo e ka luajtur rolin e nevojshëm të policit të keq në raport me bashkësinë ndërkombëtare, duke ua mundësuar pushtetarëve tanë negocimin e kushteve më të favorshme në negociata për shkak të “mundësisë për trazira”.

Nga ky prizëm mund të shihet si shumë e vlefshme edhe protesta e djeshme, sidomos për fatin e “Trepçës”.

Por vjen një pikë ku ndaj VV-së, e sidomos ndaj liderit të saj hipnotizues i cili më shumë i ngjan një lideri të sektit, sesa një politikani, rrymat progresive të këtij vendi duhet të tregojnë shumë kujdes.

Kjo për shkak të shpërthimeve tashmë historikisht konsistente në gjuhën e tij dhe veprimet e tija, të njëfarë logjike skajshmërisht anti-demokratike, deri edhe fashiste.

Ndarja e botës përreth me thikë në terma absolute dhe moralizuese, si betejë mes “së mirës” dhe “së keqes”, vazhdon të përdoret nga Kurti dhe nga ideologët e tjerë përreth tij si arsyetim për të folur në emër të popullit.

Shumëkush në këto momente histerie po harron se tipar themelor i demokracisë është se ajo është moralisht indiferente ndaj interpretimeve të individëve apo grupeve të ngushta për interesin e përgjithshëm, sado të emancipuara të jenë ato.

Të dalësh dhe të thuash ashtu si Kurti se një turmë njerëzisht, sado e madhe, ka më shumë legjitimitet se parlamenti – gjë që nuk ka se si të mos kuptohet si thirrje për rrëzim të pushtetit –është gjëja më anti-demokratike që mund ta thotë një njeri.

Siç na paralajmëron i madhi Umberto Eco: “Sa herë që një politikan e vë në dyshim legjitimitetin e një parlamenti duke thënë se ai nuk e përfaqëson zërin e popullit, vie era fashizëm.”

Për më tepër, kontestimi i legjitimitetit të parlamentit në fund të fundit është edhe thirrje për luftë civile.

Çka nëse ato parti që e kanë shumicën në parlament, të konfirmuar me votë para jo më shumë se gjashtë muajsh, i thërrasin në rrugë turmat e tyre?

Me fjalorin e tij, apo edhe me komunikata partiake patetike dhe djathtiste ku flitej për “ndarjen e qeverisë nga Skënderbeu!”, Kurti me gjasë po e paralajmëron rikthimin e VV-së në identitetin e saj origjinal të së majtës nacionaliste.

Kjo pas vitesh përpjekjeje për t’ia vënë asaj maskën e social-demokracisë përmes njerëzve që me mendësi vërtet janë të tillë, dhe të cilët për këtë arsye u shpërblyen nga votuesit me pushtet.

Por këta të fundit tanimë po duken të pafuqishëm përballë hipnozës së liderit të sektit, të cilit për shkak të qasjes dhe gjuhës si ajo e përdorur gjatë protestës së fundit, kjo shoqëri vështirë se do t’i japë ndonjëherë pushtet.

Zërat e arsyes në VV duken të pafuqishëm sidomos tani kur lideri, duket se siguroi kontrollin mbi lëvizjen edhe për të paktën gjashtë vjetët e ardhshëm nëpërmjet zëvendësimit të përkohshëm nga njeriu i besueshëm i tij, Visar Ymeri.

Nëse kjo lëvizje taktike nuk do të bëhej, Kurtit do t’ia pamundësonte statuti i VV-së që të ishte në krye të lëvizjes pas tri vitesh.

Kjo ia pamundëson VV-së ndryshimin e nevojshëm dhe rritjen e mjaftueshme për t’u bërë partia e parë me numër votash, apo rreth së cilës do të gravitonin forcat progresive. Kjo ia mohon Kosovës fatin për ta përjetuar një gjë të tillë.

Kjo na garanton vazhdim të spektaklit dhe sillje në rreth. Deri në déjà vu-në e radhës.


Botuar te Gazeta Jeta ne Kosove (28/01/2015) http://www.gazetajnk.com/?cid=1%2C1067%2C9600) 

Islami duhet të mësohet me rregullat e demokracisë liberale

Përkundër shfarosjes së redaksisë së saj nga sulmi i bujshëm terrorist i javës që shkoi, të mërkurën revista satirike “Charlie Hebdo”nxori nga shtypi një numër të ri dhe simbolik. Në ballinë u botua sërish një karikaturë e Muhamedit.

Kësaj here profeti u portretizua me lot në sy, duke e mbajtur në duar parullën tashmë të njohur të atyre që u solidarizuan me viktimat e sulmit: “Unë jam Charlie”.

Karikatura përçon disa mesazhe paralele, por kryesori është ky: revista nuk e ka ndërmend të tërhiqet nga beteja e saj kundër kufizimeve ndaj shprehjes së lirë.

Katër milionë kopje të revistës u shitën në Francë me shpejtësi marramendëse, gjë që tregon se kauza e saj ka mjaft mbështetës.

Reagimi parimor i revistës mbështetet nga ata që e kuptojnë mirë rëndësinë jetike të shprehjes së lirë për frymëmarrjen e një demokracie liberale bashkëkohore.

Bëhet fjalë për atë sistem të cilin edhe ne si shqiptarë themi se po e synojmë, të paktën me fjalë, nëse jo edhe me zemër dhe vepra.

Kjo mbështetje është e rëndësishme sidomos tani kur shumëkush po ua bën njëfarë apologjie sulmeve terroriste, qoftë drejtpërdrejt apo tërthorazi, duke e vënë në pah bashkëfajësinë e karikaturistëve për shkak të, siç thuhet, natyrës provokuese të punimeve të tyre.

Arsyeja kryesore për shqetësim në debatet që shpërthyen pas sulmit në Paris nuk duhet të jenë ata qëi mbështesin dhe duartrokasin vrasjet në emër të Sheriatit.

Me këtë pakicë fanatike duket se vlerat e civilizimit e kanë të fituar betejën e opinionit publik, madje edhe brenda botës islame. Kjo u pa edhe nga reagimi i zëshëm i myslimanëve kundër vrasjeve.

Kjo pakicë gjakatare nuk duhet trajtuar si palë në debat, por si shënjestër e sistemeve të drejtësisë dhe operacioneve ushtarake.

Shqetësimi kryesor në debat në fakt janë ata që dënimin e vrasjeve po e shoqërojnë me kërkesa për kufizim të lirisë së shprehjes në raport me fenë.

Një argument i tillë po artikulohet në botë dhe në hapësirat shqiptare, jo vetëm nga besimtarët (e të gjitha feve), por edhe nga shumë liberalë dhe të majtë. Madje dhe nga ata që parimisht janë mbështetës të sekularitetit,shprehjes së lirë dhe të shpërndarjes së demokracisë liberale në botë.

Siç shpjegoi me të drejtë së fundi edhe filozofi slloven Slavoj Zizek, përulja e këtyre të fundit buron nga njëfarë ndjenje automatike e fajësisë dhe nga frika e akuzës për islamofobi.

Liberalët dhe të majtët kanë frikë ta fusin vetveten në të njëjtin thes me të djathtën ksenofobe, vetëm për shkak se tjetri i sheh si të njëjtë.

Sipas Zizekut, kemi të bëjmë me një situatë të pengmarrjes psikologjike. Sa më të zëshme janë akuzat për islamofobi, aq më fajtorë ndihen liberalët dhe aq më akomodues bëhen ndaj kërkesës për censurë.

Problemi është se kjo ndjenjë e fajit po i shtyn shumë njerëz drejt dy gabimeve trashanike logjike që mund të kenë pasoja serioze për të ardhmen.

Gabimi i parë logjik është se censura po kërkohet duke u thirrur në faktin se demokracitë liberale tashmë e kufizojnë shprehjen e lirë në shumë raste të tjera.

Harrohet se në një sistem të mirëfilltë liberal këto kufizime bëhen mbi kritere që kanë konsistencë logjike.Lejohet ajo që nuk e pengon, apo edhe e forcon sistemin liberal (psh. satira dhe shqyrtimi kritik i dogmave); ndalohet ajo që e kërcënon atë (psh. thirrjet për dhunë ndaj pakicave).

Të thuash sot se disa ide nuk guxojnë të trajtohen për shkak se dikush i konsideron të shenjta,do të thotë t’u rikthehesh betejave që civilizimi bashkëkohor i ka fituar prej kohësh. Do të thotë krijim rregullash arbitrare ku bindjet e një grupi mund të jenë mbi ligjin thjesht sepse dikush të kërcënon me tytën e pushkës.

Gabimi i dytë i atyre që thërrasin për censurë është se nuk po e kuptojnë nevojën urgjente të Islamit për të kaluar nëpër të njëjtin proces të akomodimit me demokracinë liberale, ashtu si fetë e tjera para tij.

Debati mbi atë se a duhet të ketë kufi satira dhe kritika në raport me fenë mund të jetë i ri në shoqërinë tonë, por jo edhe në demokracitë e përparuara perëndimore. Dekada më parë, shumë vepra artistike kanë qenë temë debati dhe janë censuruar për shkak të përmbajtjes blasfemike në raport me krishterimin.

Për shembull, njërës prej komedive më të mira të të gjtha kohërave, “Jeta e Brajanit” (“Life of Brian”), e prodhuar nga kolektivi Monty Python në vitin 1979, asokohe iu ndalua transmetimi nëpër shumë kinema evropiane.

Detajet e jetës së Brajanit – një profeti të rremë që konsiderohej si i vërtetë nga ata që e rrethonin – kishin shumë ngjashmëri me atë të Jezu Krishtit. Metafora për shumëkënd ishte ofenduese.

Por pas shumë debateve, ndalesat ndaj filmit u hoqën. Shumica e vendeve perëndimore sot e kanë arritur një nivel të pjekurisë në raport me satirën dhe kritikën ndaj fesë.

Serialet satirike si “South Park” e thumbojnë Krishtin rregullisht dhe e tëra që të ofenduarit mund të bëjnë është që të mos i shikojnë ose të shprehin indinjatë brenda kornizave të ligjit.

Liberalët dhe të majtët që sot kërkojnë kufizim të shprehjes së lirë dhe të kritikës në raport me Islamin, në thelb po e kërkojnë pamundësimin e një procesi të ngjashëm të pjekjes dhe akomodimit të tij në epokën e demokracisë, të ikjes së tij prej pengmarrjes nga fundamentalistët që fenë e shohin me sytë e mesjetës.

Me fjalë të tjera,mbështetësit e censurës po e pranojnë Islamin si njëfarë relikti të pandryshueshëm që rri përtej vlerave bashkëkohore dhe përtej demokracisë.

Mbi të gjitha, ata po e anashkalojnë nevojën për solidarizim me rrymat përparimtare në botën islame– qoftë të atyre që janë në perëndim dhe që duan integrim të mirëfilltë në botën e lirë, qoftë të atyre që janë në lindje dhe që demokracitë liberale të perëndimit i kanë si model dhe aspiratë.

Islami duhet të mësohet të bashkëjetojë me tërësinë e vlerave të demokracisë liberale. Sepse, në të kundërtën, demokracia liberale nuk do të ketë gjasa të gjallërojë ndonjëherë në vendet me shumicë myslimane.


Botuar te Gazeta Jeta ne Kosove (17.01.2015) http://www.gazetajnk.com/?cid=1,983,9572 

Roma nuk u ndërtua për një ditë

Të vërtetat e mëdha janë zakonisht aq të thjeshta, sa që më së qarti shprehen me vetëm një fjali. Prandaj edhe janë popullore fjalët e urta (përveç lehtësisë së transmetimit të tyre te trutë tanë dembelë).

Të përcjella brez pas brezi si përgjigje ndaj dilemave të jetës, fjalët e urta filtrohen dhe e kalojnë testin e kohës.

E ndjekin ligjin e përzgjedhjes natyrore të evolucionit: më të mprehtat dhe më të dobishmet mbahen në kujtesë, të tjerat harrohen apo arkivohen në libra për t’u studiuar më vonë nga entuziastë.Me pak fjalë, përçojnë mençuri sa libra të tërë. Janë mënyra se si historia u bën retweet apo share gjetjeve të saja.

Në fakt, urtësitë popullore të transmetuara gojarisht e kanë udhëzuar njerëzimin qysh para se të ekzistonte shkollimi apo leximi në masë. Edhe sot dinë ta kenë një common sense dhe një thellësi ndriçuese që i komplekson edhe shkencëtarët.  

Daniel Kahneman, njëri ndër psikologët më të mëdhenj të së sotmes, thotë diku se nga zbulimet e tija eksperimentale më së paku mahnitej e ëma e tij që s’kishte lidhje me shkencën. “Janë gjëra që dihen”, ishte zakonisht reagimi i saj.

Por shumë prej këtyre gjërave që dihen, madje të kthyera edhe në klishe, në momente të caktuara ua harrojmë vlerën dhe kuptimin e vërtetë.

Kjo sepse rrethanat e jetës shpeshherë na zhysin në irracionalitet të thellë. Na bëjnë që ta humbasim perspektivën e të menduarit të kthjellët, e të kujtuarit të “gjërave që dihen”.

Një thënie të cilën do të doja që ta fiqironim si shoqëri në këtë periudhë festash dhe reflektimi kolektiv, është një dichtum i njohur që të jep shpresë duke e vënë në pah vlerën e durimit.

“Roma nuk u ndërtua për një ditë”, besohet të kenë thënë francezët dikur rreth shekullit 13 për ta ngushëlluar veten. Këtë fjali e paska retweet në shekullin 16 edhe Mbretëresha Elizabeta e Anglisë. (Rroftë Wikipedia!)

Këtë thënie na e përçoi, përmes vargjeve të një kënge të famshme, edhe grupi Morcheeba në Gusht të vitit 2011 në një koncert të tyrin të mbajtur në Prishtinë.

Tani edhe unë po e rikujtoj sepse më duket se e përçon një mesazh të cilin do duhej ta kishim më tepër parasysh në jetët tona të përditshme. Sidomos në këto kohë kur po përballemi me zhgënjimet e shpeshta dhe asfiksuese të jetës në një vend në zhvillim.

Pra edhe Romës madhështore, selisë së njërës prej perandorive më të mëdha në histori, i është dashur shumë mund dhe kohë e gjatë për t’u bërë zilia e botës.

Është ngritur në këmbë edhe pasi pothuaj e tëra është djegur, kur me gjasë edhe shpresa është bërë shkrumb e hi.

Me gjasë zili e botës si Roma kurrë nuk do ta kemi fatin të jemi. Po e synojmë të paktën një vend “normal”.

Por duke dëgjuar dhe lexuar se për çka po flasim dhe si po flasim në hapësirën tonë publike, kam frikë se shumë prej nesh kemi filluar ta humbasim pak si shpejtë durimin dhe besimin se Kosova mund t’ia dalë në këtë synim.

Po e presim atë imazhin tonë ideal të Kosovës të na jetësohet pak si mrekullisht dhe menjëherë, thuajse ajo na e ka borxh këtë gjë neve dhe jo ne asaj.

Të asfiksuar nga ankthet, dëshirat dhe zhgënjimet e jetës së përditshme, shumë prej nesh e kemi humbur konsideratën për kufijtë e asaj që kjo Kosovë, me gjithë atë histori mbi supe, sot mund të na ofrojë.

Natyrisht, fuqia motivuese e një të ardhmeje të ëndërruar dhe abstrakte, si ajo e Romës madhështore, është e kufizuar. Sepse, siç thonë amerikanët, jeta është tani (“life is now”).

Nuk mund të pritet nga dikush që nuk di se si do ta shtyjë muajin që ta shohë veten në kontekst historik.

Të thartat e jetës e bëjnë optimizmin luks. Privilegj të injorantëve dhe naivëve. Të atyre që e kanë rrafsh.

Por siç dëshmojnë zen budistët, optimizmi mund të jetë edhe tipar i inteligjencës superiore. I aftësisë për t’i kontrolluar mendimet përmes vetëdijes totale. Për të mos i lënë emocionet dhe histeritë që të na e shembin arsyen.

Optimizëm të sojit injorant dhe naiv si shoqëri sot kemi me bollëk. Kemi shumë më tepër nevojë për shprehjen e këtij optimizmit të dytë që buron nga qetësia dhe realizmi zen budist.

Për një kritikë të kthjellët që nuk prihet nga frustrimet, inatet, zilia apo dëshira e pashtershme e kritikut për protagonizëm vetëpromovues. Për kritikë që trajton probleme por që njëkohësisht ka konsideratë për nevojën e ushqimit të shpresës.

Kemi nevojë për këtë lloj kritike sepse hapësirën tonë publike e ka pushtuar pesimizmi histerik dhe irracional.

Fryma e kritizerëve të cilët çdo gjë e shohin brenda një kornize të zymtë, deri edhe apokaliptike.

Ideologjia zyrtare e vendit është bërë qaramania dhe çdo ngjarje e radhës përjetohet si vërtetim se Kosova po shkon drejt fundit të pusit.

Kur një atmosferë të tillë histerike e legjitimojnë me fjalët e tyre edhe intelektualët, politikanët dhe opinionistët, pra ata që e kanë njëfarë niveli të mirëqenies dhe të vetëdijes, si mund të presim prej të varfërve, atyre që realisht nuk po arrijnë ta shtyjnë ditën në këtë ekonomi, që të mos u turren kufijve të Hungarisë?

Prandaj urimin tim për vit të ri do t’ia drejtoja gjithë atyre që – përmes shkrimeve, statuseve në Facebook apo muhabeteve në kafe – ndjejnë se po e kryejnë një funksion shoqëror teksa shpërndajnë më shumë pesimizëm dhe negativizëm se që kemi takat ta përballojmë.

Uroj se vitin tjetër do të na kursejnë nga përqendrimi histerik te të këqijat e vendit tonë. Sepse të gjithë e dimë se ku po jetojmë.

Sepse Roma nuk u ndërtua për një ditë.

Botuar te Gazeta Jeta ne Kosove (29/12/2014  http://www.gazetajnk.com/?cid=1%2C1067%2C9533) 

Bleona na zhvesh të gjithëve

Ilir Shaqiri dikur përmes këngës ia përkujtonte perëndimit se jemi Evropë dhe ia kërkonte kthimin e borxhit, apo lirinë e mohuar si komb.

Sot lirinë kombëtare e gëzojmë, por për shkak të disa vlerave që na karakterizojnë, sidomos shtypjes që i bëjmë lirisë së vajzave dhe grave,ne nuk mund të pohojmë se jemi tamam Evropë (të paktën jo Evropë bashkëkohore).

Këtë borxh ndaj gjinisë së shtypur nuk mund ta kërkojmë askund tjetër përveçse brenda vetes.

Është e vështirë të diskutohet për këtë temë në një mjedis patriarkal ku nuk duket se ekziston as vetëdija elementare për përmasën e pabarazisë gjinore, e lëre më për atë sesa kjo përbën problem, apo se çfarë pasojash shkakton për të gjithë ne.

Shumica e kosovarëve nuk e shohin situatën si aq shqetësuese sa për ta merituar statusin e një emergjence kombëtare. Por, të dhënat nga terreni, sidomos ato mbi pabarazinë ekonomike që është edhe një prej rrënjëve të pabarazisë së përgjithshme tregojnë se ajo e meriton të jetë e tillë.

Siç pata vënë re në një shkrim të vitit të kaluar, vetëm 2 në 10 vajza dhe gra kosovare janë aktive në tregun e punës (pra, e kanë një vend pune ose e kërkojnë një të tillë).

Kjo shifër është dyfish më e ulët se në vendet e rajonit (përfshi Shqipërinë) dhe trefish më e ulët se në vendet perëndimore.

Jemi i vetmi vend në Evropë ku angazhimi i grave në treg të punës është në nivel të Lindjes së Mesme dhe të Afrikës Veriore.

Punët qëndrojnë shumë keq edhe te çështja e zotimit të pronës dhe trashëgimisë. Vetëm 16 për qind të pronave në Kosovë kanë gra që figurojnë si pronare apo bashkëpronare.

Siç ilustroi së fundmi edhe rasti tragjik i Shyhrete Berishës, të cilën familja e përjashtoi nga shtëpia dhe e drejta e trashëgimisë pas vrasjes së burrit dhe fëmijëve në luftë, gratë në Kosovë në shumë mjedise konsiderohen jo si qenie njerëzore, por si mall për martesë dhe riprodhim të linjës familjare të burrit.

Përjashtimi i grave nga mundësitë e ekonomisë dhe shoqërisë, përveçse i padrejtë dhe i turpshëm, ka edhe kosto të lartë ekonomike. Studimet tashmë e kanë vërtetuar se sa më e lartë që është barazia gjinore e një vendi, aq më e lartë është rritja dhe zhvillimi i tij ekonomik.

Por përjashto disa OJQ të grave dhe organizata ndërkombëtare, pakkush sot bën zhurmë rreth kësaj pune. Një pjesë e mirë e shoqërisë mbase jeton me iluzione mbi gjenden reale. Opinioni publik formësohet nga mediet të cilat ndodhen kryesisht në Prishtinë dhe në zona urbane, ku gjendja megjithatë është shumë më e mirë se mesatarja e Kosovës.

Hapja e kësaj teme duket se u ngjallë mjaft siklet dhe neveri burrave, atyre “që kolliten në këtë odë” dhe që e dominojnë skenën politike dhe mediatike.

Shumica e tyre mbase ndjejnë se “do t’ju sfidohej burrëria” nëse do të angazhoheshin më aktivisht rreth kësaj teme.

E konsiderojnë feminizmin si çështje të grave, ndërkohë që ajo është një lëvizje për barazi që duhet të na takojë të gjithëve, sidomos burrave.

Shumë të tjerë janë në gjendje të bashkëndiejnë dhe të solidarizohen me të shtypurit anekënd botës,  por jo edhe me të shtypurat që i kanë para syve.

Në qarqet konservative madje ka ankesa se gratë sot kanë shumë më tepër të drejta se që do të duhej të kishin.

Ekziston një frymë e theksuar rebelimi kundër nocionit se gruaja mund të trajtohet si personalitet krejtësisht i barabartë.

Te të menduarit e tillë konservator – i cili vazhdon ta infektojë gjithë shoqërinë, madje ata që publikisht ia mbajnë vetes për përparimtarë – qëndron edhe thelbi i problemit.

Tradita arkaike u përcakton gjinive role dhe detyra që nuk përkojnë me vlerat e botës bashkëkohore.

Dhe pa një angazhim më të madh publik në mbështetje të grave, sidomos nga ana e burrave dhe figurave me autoritet, cikli i kësaj tradite primitive nuk mund të thyhet.

Imagjinoni se me çfarë ambiciesh dhe konceptesh mbi botën rriten sot shumë vajza në Kosovë kur rreth tyre shohin gra të nënshtruara, burra që sundojnë, e mos të flasim pastaj për rastet e dhunës, të cilat në disa komuna arrijnë nivele alarmante.

Çfarë modelesh të roleve gjinore kanë në kokë këto vajza? Çfarë modeli krijojnë për rolin e gruas djemtë kur i shohin nënat dhe motrat si qenie inferiore dhe të poshtëruara? Të tillët janë ata që në mungesë të modeleve të tjera, rrezikojnë ta vazhdojnë ciklin shumëshekullor të shtypjes.

Shumë vajza në Kosovë heqin dorë prej individualitetit të tyre qysh në vegjëli,  duke e përbrendësuar si të mirëqenë nënshtrimin, madje shpesh duke u bërë edhe kundërshtaret më të ashpra të lirisë së grave, në emër të ca botëkuptimeve morale të ndërtuara shekuj më parë nga burra shtypës.

Ndërkohë ato që përpiqen ta sfidojnë mentalitetin dominues në sferën publike përballen me pengesa të panumërta nga ambienti seksist, i cili në imagjinatën e tij i ka të rezervuara dhe të kufizuara rolet për gratë.

Me fjalë të tjera: gratë respektohen si të mira nëse janë shtëpiake dhe nëna, por konsiderohen të dyshimta e deri edhe kurva nëse në hapësirën publike përpiqen të tregojnë sadopak individualitet dhe ambicie, pra nëse bëjnë gjëra që për një burrë do të konsideroheshin normale.

Në libra akademikë vlerësohen “të përdala” dhe fajtore për dhunimin e tyre, sepse provokojnë.

Në mjedise të punës nuk trajtohen si të denja për role udhëheqëse kur janë të afta, por preferohen si dekor estetik kur janë të bukura.

Nëse qëllojnë të jenë presidente dhe të kritikohen për diçka, u sugjerohet që “të shkojnë dhe të bëjnë pite!”

Siç na bënë të qartë një grup vajzash dhe grash me fushatën e javës që shkoi, në rrugë përballen me ngacmime seksuale dhe poshtërim të një përmase dhe lloji që shihet pakkund, në mos askund në Evropë.

Kushdo që nuk e sheh ndërlidhjen mes këtyre pengesave në hapësirën publike dhe pabarazisë së përgjithshme me gjasë e ka thellë të përbrendësuar mentalitetin patriarkal.

Javën që shkoi u bë nami pse një artiste mediokre në kërkim të famës doli lakuriq në një tapet të kuq hollivudian me atë “kostumin” pa shije. Por më shumë sesa veten, Bleona me këtë gjest na zhveshi të gjithë neve nga hipokrizia e patriarkalizmit, sepse shpërfaqi atë që burrat për shkak të impulseve natyrore duan të shohin, por që, për shkak të frikës, pasigurisë dhe thirrjes në tradita, përfundojnë duke e shtypur.

Shkrimi u botua te Gazeta Jeta ne Kosove (02.12.2014) http://www.gazetajnk.com/?cid=1%2C1067%2C9473 

Sjellja prindërore e Jacobson

Ambasadorja Jacobson foli hapur. Me atë gjuhën e drejtpërdrejtë që është e nevojshme për ta përçuar një mesazh të qartë, por edhe me qasjen e vetme që fatkeqësisht kryen punë te elita jonë politike – atë të prindit autoritar që e disiplinon fëmijën e papërgjegjshëm me qortim.

Meqë gjatë studimeve post-diplomike më ka rënë ta studioj çështjen e zhvillimit psikologjik të njeriut gjatë moshës kritike 0-6 vjet (kohë kur formësohet mes tjerash edhe baza jonë psiko-sociale), duke bërë madje edhe punë praktikë në një kopsht në SHBA, e di se ekzistojnë dy qasje pedagogjike se si fëmijës tentohet t’i mësohet përgjegjësia personale.

Sipas qasjes tradicionale, gjithnjë e më të rrallë në praktikën perëndimore, por të zbatuar gjerësisht në familjet dhe shkollat tona, fëmija trajtohet sikur të ishte një budalla të cilit përgjegjësia i duhet mësuar në mënyrë autoritare, duke e orientuar drejt sjelljeve të duhura dhe duke i bërtitur, apo në raste ekstreme edhe duke e rrahur, kur gabon.

Problemi me këtë qasje është se njeriu bëhet i varur ndaj figurës së jashtme të autoritetit për kontrollin ndaj sjelljeve të tija. Në mungesë të kësaj figure, ai/ajo pret që dikush t’i thotë se çfarë të bëjë dhe e kupton se e ka tepruar vetëm po erdhi dikush që ta qortojë dhe t’i bërtasë.

Në anën tjetër, qasja bashkëkohore pedagogjike është ajo ku fëmijëve u jepen udhëzime por u lejohet që të gabojnë, sepse mësojnë nga pasojat e gabimeve të tyre.

Për shembull, në kopshtin ku unë bëja praktikë, edukatoret nuk ua lanin fëmijëve enët pas shujtës dhe as nuk ngulmonin që fëmijët vetë ta kryenin këtë detyre. Ua linin pjatën qëllimisht të përlyer në tavolinë, në mënyrë që ata ta gjenin në gjendje të tillë ditën e nesërme. Nuk ua shërbenin ushqimin, derisa kjo punë të kryhej.

Kjo qasje prodhon njerëz me mekanizma të brendëm kontrolli. Këta nuk kanë nevojë që dikush t’u thotë se cili është kursi i përgjegjshëm i veprimit. E dinë instinktivisht se gabimet sjellin pasoja.

Përvojat e arsimimit autoritar në familje dhe shkollë, por edhe të jetesës në regjime autoritare politike, kanë lënë pasoja të thella në shoqërinë tonë. Kjo është edhe një prej arsyeve përse ne jemi kaq të papërgjegjshëm dhe abuzues në raport me institucionet tona shtetërore të epokës demokratike.

Shteti nuk ka aq autoritet dhe forcë për të na detyruar që t’i kryejmë detyrimet tona ndaj shoqërisë – të paguajmë taksa, të mos ndërtojmë pa leje, etj. Ndërkohë ne nuk i kemi përbrëndësuar këto përgjegjësi si detyrime, sepse familja, shkolla dhe shteti na kanë mësuar që disiplinën ta presim prej jashtë.

Nga ky problem i mungesës së mekanizmave të brendshme të përgjegjësisë vuan edhe elita jonë politike. Ngërçi është simptomë e tij.

Që disa muaj dihej se LVAN-i nuk kishte zgjidhje tjetër përveçse të tërhiqej nga kërkesa për postin e kryeparlamentarit, sepse ky ishte vendimi i Gjykatës Kushtetuese. Por u desh që të dilte një autoritet i jashtëm i fortë si Jacobson për ta dërguar një selam të ashpër që kjo punë të kryhej. “Mos e prek! Kaka!”, bërtiti nana amerikane dhe LVAN-i menjëherë i hoqi gishtat nga priza.

Tani e shohim PDK-në duke i futur gishtat mu te kjo prizë, duke refuzuar ta thërrasë seancën themeluese të Kuvendit, e cila do i jepte procesit kufij të qartë kohor dhe do e detyronte arritjen e ndonjë marrëveshjeje ose, në mungesë të saj, shpalljen e zgjedhjeve të reja.

A duhet gjithsesi ta çojmë punën deri te qortimi i radhës?

Ambasadat perëndimore luajtën rol korrekt gjatë muajve të fundit. Me gjasë e kanë parë se sjelljet e tyre të së kaluarës kanë krijuar varësi patologjike duke i dëmtuar mekanizmat tona të përgjegjësisë. Prandaj edhe nuk u përzien aktivisht, por u mjaftuan me caktimin e ca kornizave që janë jo vetëm në interesin e tyre, por edhe tonin, sidomos vazhdimi i dialogut me Serbinë.

Na i hoqën rrotat e vogla dhe ndihmëse-anësore nga biçikleta për të parë se çfarë po ndodh, por ne morëm hyxhym për t’u marrë me çiklizëm malor.

Ndoshta edhe do të bënin mirë sikur të na lejonin që të rrëzoheshim nga biçikleta dhe të mësonim diçka prej kësaj pune. Siç thoshte i madhi Niçe: “Çfarëdo që nuk të vret, të bën më të fortë”.

Por ka edhe rrëzime që të lënë me pasoja të pakthyeshme. Me sfidat që po na presin nuk e kemi fort luksin e eksperimenteve. Me fjalë të tjera: “Nuk bën me e dhi!” Prandaj ndërhyrjet si këto të Jacobsonit janë po aq të mirëseardhura sa janë edhe tragjike.

Botuar te Gazeta Jeta ne Kosove (10 Nentor 2014) http://gazetajnk.com/?cid=1%2C1067%2C9386 

Përtej kompleksit të inferioritetit dhe krenarisë idiote

Te romani i mrekullueshëm“Libri i zi”, shkrimtari më i madh turk i ditëve të sotme, Orhan Pamuk, flet për një artist të zotin nga Stambolli, një prodhues manekinësh (kukullash në forma njerëzore si ato që i shohim në dyqane rrobash), të cilit regjimi i sulltan Abdylhamidit ia kishte ndaluar ekspozimin publik të punëve. 

Arsyeja? Feja islame nuk lejonte që figurat njerëzore të imitoheshin me kaq saktësi.  

Me ardhjen e regjimit pro-perëndimor dhe modernizues të Ataturkut, prodhuesi i manekinëve shpreson se më në fund mund t’i nxjerrë punët e tija nga bodrumi. 

Shpresat i varë te dyqanet e shumta që ndërkohë kishin mbirë në Stamboll për të shitur veshmbathje perëndimore. Këto kishin hyrë në modë, sepse shehërlinjtë ndjenin nevojë për t’u dukur sa më evropianë.

Artisti megjithatë zhgënjehet shumë shpejt. Dyqanet nuk ia blejnë manekinët për shkak se ai duke qenë një studiues akademik i fytyrave dhe gjesteve të popullit të tij, kishte prodhuar figura që dukeshin“tepër turke”! 

Dyqanxhinjtë e Stambollit preferonin të importonin manekinë me fytyra evropiane. 

Ata kishin frikë se njerëzit nuk do t’i blinin rrobat perëndimore nga dyqanet e tyre nëse manekinët do t’ua përkujtonin pamjen e tyre të vërtetë fizike, atë orientale!  

Fati ironik i prodhuesit të manekinëve është alegoria më mbresëlënëse që e kam lexuar ndonjëherë për kompleksin e thellë të inferioritetit që ka mbizotëruar për më shumë se një shekull jo vetëm në Turqi, por edhe në pjesë të tjera të botës islame, e më vonë edhe në lindjen post-komuniste, ndaj një civilizimi perëndimor që ndodhej në zenitin e zhvillimit ekonomik, politik, teknologjik dhe kulturor. 

Ky kompleks inferioriteti shpesh ka arritur deri aty sa i ka shtyrë lindorët që të kërkojnë“arratisje”prej tipareve karakterizuese të identitetit të tyre, madje edhe të pamjes fizike (si manekinët e Pamukut), sepse ato përjetoheshin si pjesë e një tërësie kulturore që është në thelb inferiore dhe e pamjaftueshme në krahasim me atë perëndimore.

Në rrethet e intelektualëve të majtë ky lloj kompleksi interpretohet kryesisht si simptomë e hegjemonisë perëndimore, apo si zgjatim i dominimit ekonomik dhe politik të perëndimit në rrafshin kulturor. 

Siç argumenton për shembull Eduard Said te“Orientalizmi”, problemi me popujt e lindjes është se për shkak se janë të nënshtruar politikisht dhe ekonomikisht, përfundojnë duke e vlerësuar veten kulturalisht me parametrat e përcaktuara nga perëndimi (pra si inferiorë, si “Tjetri”). 

Kësisoj, ata veprojnë nën trysninë e “vështrimit post-kolonial”, ku i nënshtruari vazhdimisht ndjen se duhet ta fitojë respektin e nënshtruesit duke u bërë si ai, ashtu siç fëmijët ndjejnë nevojë për t’i impresionuar prindërit duke bërë gjëra që i kënaqin ata.

Por fakti të cilin e majta anti-kolonialiste shpesh e injoron është se kompleksi i inferioritetit nuk prodhon vetëm vetëmohim dhe dëshirë për “arratisje prej vetvetes”. 

Ai di ta arrijë edhe efektin e kundërt kur i nënshtruari me vetëbesim të dobët preket në sedër dhe përfundon duke e mbrojtur atë që nënshtruesi ia përçmon.

Ndjenja e krenarisë e shtyn atë që t’i mbrojë në kallëp, madje edhe t’i glorifikojë, vlerat që nënshtruesi ia konsideron si inferiore, madje edhe ato më primitivet (si psh. shtypjen e grave, ksenofobinë), thjesht sepse janë tradita të tijat dhe si të tilla e fitojnë statusin e vlerave “të natyrshme”.

Ky lloj i krenarisë anti-kolonialiste shpesh bëhet pengesë e progresit shoqëror. 

Janë të shumta rastet në histori kur popujt e kolonizuar kanë refuzuar të përqafojnë vlera përparimtare, për shkak se i kanë përjetuar si asimiluese dhe poshtëruese, e për rrjedhojë janë ngujuar edhe më thellë brenda një identiteti arkaik që konsiderohej si më i pastër dhe burimor.

Një varg komentuesish të shtypit perëndimor vlerësojnë se pikërisht kjo ndjenjë e krenarisë së lënduar sot po i ushqen reaksionet e shumta dhe regresive kundër përhapjes së vlerave liberale perëndimore në botë, që nga nacionalizmi megaloman i Rusisë autokratike të Putinit, e deri te fashizmi islamik në Lindjen e Mesme. 

Edhe në botën e ndërlikuar shqiptare – të prapambetur në shumë aspekte të zhvillimit në raport me perëndimin, sot e shohim gjithandej shpërfaqjen e simptomave të një kompleksi të thellë të inferioritetit.

Ky kompleks manifestohet diku me dëshirën histerike për arratisje prej vetvetes, e diku edhe me krenari inatçore. 

Arratisjen e shohim, për shembull, te fenomeni masiv i emërtimit të fëmijëve në Shqipëri me emra të çuditshëm dhe të pakuptimtë (Klei?) vetëm pse tingëllojnë perëndimorë, apo në përpjekjet e shtresave të ndryshme shoqërore për t’i minimizuar lidhjet historike të shqiptarëve me islamin dhe lindjen dhe për t’i potencuar më fort ato me krishterimin dhe perëndimin.

Në anën tjetër, shpërthimet e krenarisë në mbrojtje të traditave arkaike i shohim sidomos në Kosovë dhe Maqedoni, ku pasojat e kolonializmit sllavo-ortodoks i kanë bërë shqiptarët më të ndjeshëm ndaj traditave. 

Shohim se sot shumëkush po i përjeton trendet normale dhe modernizuese shoqërore, të cilat perëndimi tashmë i ka mishëruar, sepse i ka kaluar më herët – si për shembull lirinë e grave, tolerancën ndaj “të ndryshmes”, liritë individuale si ato seksuale, etj –si gjëra që perëndimi i gjithëfuqishëm po na i imponon si pjesë e një agjende imperialiste dhe jo për shkak se ato përfaqësojnë vlera superiore përballë disa praktikave tona të sotme primitive.

A mund ta gjejnë shoqëritë shqiptare, në ngarendjen legjitime drejt Evropës, forcën për të mos qenë as të kompleksuara deri në vetëmohim, as krenare me trajtat primitive të tyre? 

Apo ndoshta e kemi egon dhe vetëbesimin akoma shumë të brishtë për t’u përballur me veten, prandaj edhe përfundojmë duke reaguar si histerikë në raport me perëndimin?  

Shumica prej nesh sot po kërkojmë ngushëllime dhe zgjidhje për hallet tona prej politikanëve, ekonomistëve, hoxhallarëve, opinionistëve, etj. Por mbase sot më së shumti do të na kryenin punë ca seanca kolektive terapie te psikologu.

Kemi nevojë urgjente për ta zgjidhur këtë ndjenjën e thellë të parehatisë me veten, për të arritur eventualisht te ai që është synimi përfundimtar i një procesi terapeutik dhe që është parakusht për një jetë produktive – ta pranosh dhe ta duash vetveten ashtu siç je!

(Botuar te Gazeta Jeta ne Kosove, 3 Tetor 2014) 

http://www.gazetajnk.com/?cid=1,1067,9183